U ontdekt dat uw vrouw zes jaar geleden overspel gepleegd heeft. U aarzelt geen moment en daagt de onverlaat uit voor een duel. U doodt hem. Maar wat nu? Uw vrouw, kind, reputatie, straf ...wat gebeurt daarmee?
Deze geschiedenis speelt zich af in de tweede helft van de negentiende eeuw in het noorden van Duitsland, niet zo ver van Hamburg, en ook rond Berlijn. De zeventienjarige Effi von Briest wordt uitgehuwelijkt aan baron Geert von Innstetten, 38 jaar, districtscommissaris, voornaam en correct. Geen man die een vrouwenhart sneller laat kloppen. Ze kent hem nauwelijks, maar stemt meteen in met een huwelijk. Ze heeft geleerd dat je een goede partij altijd moet accepteren. Ze mag zich barones noemen, haar man heeft veel aanzien, ze krijgt de beschikking over dienstbodes! De liefde komt later wel.
Maar de speelse, levenslustige Effi verveelt zich al gauw dood in haar nieuwe omgeving. Ze is, zeker in het begin, wat bang voor haar echtgenoot en vermoedt dat het spookt in het huis van de baron. Ja, ze is nog wat kinderlijk. Dan duikt daar majoor Crampas op: 42 jaar, charmant, onderhoudend, een vrouwenman. Ze maken afspraakjes, en auteur Theodor Fontane (Neuruppin, Pruisen; 1819 - 1898) suggereert dat er méér gebeurd is. Ze houdt niet van hem, en als ze met haar echtgenoot naar Berlijn verhuist, vergeet ze hem al snel.
Als daar de brieven die ze elkaar geschreven op tafel komen, is het voor de baron glashelder wat hij moet doen. Voor de Pruisische adel staan aanzien, eer en carrière centraal in een mannenleven. Géén duel zou in deze samenleving niet getolereerd worden. Er volgt voor hem geen straf: de minister weet te bewerkstelligen dat Zijne Majesteit hem genade schenkt. Effi zal hem nooit meer, en haar dochtertje slechts zeer zelden zien. Haar ouders veroordelen haar ook, al helpen ze haar wel financieel. Een eenvoudig appartementje wordt haar thuis. Gelukkig zal ze nooit meer zijn.
Fontane mocht er graag over schrijven: wat doe je als je eigen verlangens botsen met de regels van de maatschappij waarvan je deel uitmaakt? Hij spreekt zelf geen mening uit, merkte wel uit de reacties van zijn lezers (deze roman sloeg erg aan) dat zij duidelijk achter Effi staan en Geert absoluut niet op hun steun kon rekenen. In de roman laat Fontane Effie aan het eind van haar leven opmerken dat haar man gewoon gedaan heeft wat hij moest doen. Ze begrijpt hem; zijzelf acht zich wel schuldig, maar ze walgt van de deugdzaamheid van iedereen. Haar vader werpt na jaren op dat de maatschappij best wel een oogje mag toedrukken: de christelijke vergiffenis, nietwaar? Liefde van ouders voor hun kinderen, daar gaat het om. En de baron? Ook hij is uiteindelijk ongelukkig. Hij heeft gedood omdat men dat van hem eiste, niet omdat hij zo hartstochtelijk was. Hij wil met ambities en ijdelheden niets meer te maken hebben.
Effi's moeder komt met een hele nuchtere constatering. "Het is onze schuld", zegt ze tegen haar man. "We hadden haar anders moeten opvoeden. En was ze toch eigenlijk niet te jong?"
Een klassieker, deze Effie Briest. Thomas Mann en Samuel Beckett waren dol op het boek. In 1974 maakte Rainer Werner Fassbinder er een film van. Ik begrijp waarom.
Theodor Fontane, Effi Briest. Eerste druk 1895. Nederlandse vertaling Pé Hawinkels 1977. De Arbeiderspers, Amsterdam, derde druk 1989. 336 blz.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten