TOUS ENSEMBLE

Zó heeft u Geraldine Chaplin en Jane Fonda nog nooit ontmoet: oudere vrouwen, de een met diepe rimpels, de ander met een onnatuurlijk strak getrokken huid. Beiden niet meer jong en slank, maar bejaard en mager. Ze behoren tot een vriendengroepje van vijf, dat al vele jaren intiem met elkaar omgaat. De twee echtparen en een vrijgezel weigeren in een verzorgingstehuis te trekken, maar besluiten gezamenlijk in de grote woning van  één van hen de ouderdom het hoofd te bieden.

Natuurlijk hebben de senioren last van kwalen. Een zwak hart, uitzaaiingen, beginnende dementie, daar valt allemaal niet zo veel aan te doen. Als je halverwege de zeventig bent, resten je slechts het verven van je haar, het dragen van een toupet en het tolereren van een kunstgebit om de tand des tijds te weerstaan.

Deze luchtige toon overheerst in "Tous Ensemble" ( Frankrijk, 2011; regisseur Stéphane Robelin), zodat het serieuze thema van de ouder wordende mens voor alle toeschouwers verteerbaar blijft. Toch jammer. Een film over mensen die aan de rand van het leven staan, verdient beter. Waarom geen indringende confrontatie met het verleden? Of een pittig gesprek over heden en verleden, dromen en verlangens die nooit uitgekomen zijn? Volwassen kinderen die kritische geluiden laten horen? Allemaal vermeden om een zo'n groot mogelijk publiek te bereiken? Diepgang, gecombineerd met subtiele humor, zou "Tous ensemble" goed gedaan hebben. Dat bewijst het geslaagde fragment waarin Claude, eens charmeur, altijd charmeur, ten overstaan van de vier anderen zijn avances van lang geleden moet toegeven. Men vergeeft en omarmt hem. Saamhorigheid, vriendschap, iets belangrijkers is er niet in deze laatste jaren. Maar ik vrees toch dat die dementerende oude man zijn overleden vrouw voortdurend zal blijven zoeken.

BEGAAFD EN BREEKBAAR

Waarom is de een gevoeliger voor depressies dan een ander? Erfelijkheid? Gebrek aan serotonine? Te weinig succes? Geen zelfvertrouwen? Ongelukkige jeugd? Het is allemaal mogelijk, maar het blijft gissen. Dichter Jan Emmens ( 1924 - 1971) beschikte in ieder geval over genoeg talenten. Gaat u maar na: gymnasium, studie kunstgeschiedenis, proefschrift, professor. Thuis vonden ze het maar een raar, onpraktisch vak, maar toen Jan een reputatie opbouwde als Rembrandtkenner waren pa en ma toch wel trots op hem. En het oordeel van pa woog zwaar. Als directeur van Heineken was hij een zwaargewicht in de zakenwereld en zo gedroeg hij zich ook in zijn gezin. Jan zal er een leven lang een hekel aan autoriteiten aan overhouden. Zie:

                                         OEDIPUS

                Alleen als ik het tegendeel bewijs
                zie ik het standpunt dat ik heb verlaten:
                ik ben het voetstuk waarop U verrijst.

                Alleen verpletterd mag ik blijven staan,
                alleen gestraft wilt U mij tolereren.

                Alleen in angsten kan ik met U communiëren.
                Alleen in woede kan ik U verstaan.

Wat een verbittering! Dichten kon hij dus ook, net zo goed als tekenen. Maar, zeggen zijn vrienden, hij had de poëzie nodig om zijn angsten vorm te geven en ze op die manier te kunnen benoemen, bespreekbaar te maken.

Waar was zo'n begadigd man eigenlijk bang voor? Dichteres Elly de Waard denkt aan een gigantisch minderwaardigheidscomplex. "Hij wist enorm veel, maar geloofde dat dit helemaal niet waar was, dat hij eens ontmaskerd zou worden." Inderdaad: raar, vreemd, irrationeel. Lees:

                                        RAPPORT  OVER  DE ANGST

                Oorsprong nog onbekend, het groeit,
                naar men thans aanneemt, in 't geheim,
                merkwaardig struikgewas.

                Paart zelden, in volwassen staat
                als in een mist ontwaard,
                gehuld in ziektes uiterst ingenieus.

                Sterft, schijnt het, niet altijd een god,
                verouderd tegengif,
                is het wel eens genadig.

Laat u zich niet misleiden door deze pastiche vol zelfspot. Psychoanalyses, psychiaters en inrichtingen die zijn depressies moesten bestrijden, bepaalden vele jaren zijn leven.

Hoe zag de literaire wereld hem? Door sommigen werd Emmens wel een 'minor poet' genoemd, d.w.z een charmant dichter, een tikkeltje oppervlakkig, niet zo erg belangrijk. Daarmee doe je hem tekort en men is er ook op teruggekomen. Hij durft gevoelsmatig de diepte in te gaan, schrijft niet zozeer beeldend, maar wel bondig, met een zweem van geheimzinnigheid. Bestudeer:

                                        VOOR  DE  KADE

                Voor de kade wisselt een wolk meeuwen
                als strooibiljetten op een sterke wind
                van aanblik als 't verloop van eeuwen.
                Het is windstil. De wind is een klein kind
                dat met geluidjes brood staat uit te strooien.

                Zijn tijd aan denken of aan doen vergooien
                verschilt niet veel, 't is stenen toch voor brood.
                Wordt liever kind: twee beentjes en wat rood;
                het doet soms eeuwen inderhaast ontdooien.

"Jan had geen eelt op zijn ziel", beweerde een van zijn vrienden. Ondanks alle hulp kon hij het leven toch niet aan. Op 47 - jarige leeftijd hangt hij zich op, een vrouw en twee kinderen achterlatend.

Als u nu denkt: ik houd niet van gedichten en van die Emmens heb ik nog nooit gehoord, maar ik wil toch wel wat van hem lezen, dan kan ik u de volgende tip geven. Begin eens met de kleine bloemlezing waar ikzelf uit geput heb. De titel is "Overkomst dringend gewenst", Wim Brandt koos de gedichten uit en Van Oorschot was zo vriendelijk ons de bundel aan te bieden. Lees, herlees en geniet.