Als je van geschiedenis houdt en een tikkeltje nationalistisch bent, kun je je wellustig overgeven aan boeken die onze zeventiende eeuw behandelen. Je leest dan triomfantelijke verhalen over de vrijheidsstrijd tegen de Spanjaarden, Hollands heerschappij in de wereldhandel, schilders wier werk alom bewonderd werd en wordt. Natuurlijk, we waren toen niet altijd even netjes: de slavenhandel, onderdrukking en uitbuiting van inlanders, roof en plundering, ook dat heeft allemaal plaatsgevonden. Maar toch, de Nederlandse Republiek als één van de machtigste en rijkste landen ter wereld: je kunt er met welgevallen op terugkijken.
Echter, eens komt de neergang. In het in 2009 verschenen boek Rampjaar 1672 (inderdaad, nu 350 jaar geleden) vertelt Luc Panhuysen wat en waarom er van alles fout ging. Hij doet dat door gebruik te maken van de zeer uitgebreide briefwisseling tussen Margaretha Turnor, haar man Godard Adriaan van Reede en hun zoon Godard. De familie Van Reede nam aan het slot van de zeventiende eeuw een vooraanstaande positie in de Republiek in. Godard Adriaan, baron, bewoonde met zijn vrouw het kasteel Amerongen en behoorde in 1672 tot de top van de Nederlandse diplomatie. Zoon Godard was kolonel in het leger en streefde met grote hartstocht een indrukwekkende militaire loopbaan na.
Op basis van deze en andere gegevens gebruikt Panhuysen geraffineerd twee verhaallijnen: a) het wel en wee van de Van Reedes; b) de strijd van de Republiek in 1672 en daarna tegen Engeland, Frankrijk, Munster en Keulen. De imperialistische verlangens van Lodewijk XIV, koning van Frankrijk (zeker, de Zonnekoning) hebben ervoor gezorgd dat 1672 een rampjaar werd.
Het resultaat is een geschiedkundig werk geworden dat leest als een historische roman en als een thriller. De lezer krijgt een haarscherp en daardoor schrijnend beeld van een land in oorlog. De trefzeker geschetste portretten van de drie hoofdpersonen, gevoegd bij de spijkerharde karakters van de Hollandse prins Willem III en zijn aartsvijand Lodewijk XIV, beiden gedreven door rancune en belust op roem, dragen ertoe bij dat je simpelweg wilt weten hoe het afloopt. Weet de jeugdige Willem de Republiek te redden? Krijgt die machtswellustige Lodewijk nu eens een flink pak slaag? Geeft Willem die dappere Godard eindelijk de hoge functie waar hij en zijn ouders zo naar smachten? Wordt dat prachtige kasteel Amerongen werkelijk platgebrand?
Wat is mij vooral bijgebleven van dit meeslepende boek? Oorlog was in die tijd voor plattelanders het vreselijkst. Of er nu Fransen, Duitsers of Hollanders langskwamen, maakte niet uit: iedereen roofde, verkrachtte, vernietigde. Oorlog bleek ook voor de Republiek en Frankrijk in financieel opzicht uiteindelijk rampzalig. In 1715 kon de Nederlandse Republiek niet langer de rente uitbetalen aan de obligatiehouders. Het land ging bankroet. Lodewijk moest in 1712 het beroemde massieve zilveren meubilair van Versailles laten smelten om zijn soldaten te kunnen betalen. Oorlog is zinloos.
Maar het Kasteel Amerongen kon voor 100.000 gulden weer prachtig uit zijn as herrijzen. In 1676 werd de kop op het Huis geplaatst. U kunt het nog steeds bezichtigen.
Luc Panhuysen, Rampjaar 1672. Uitgeverij Atlas Contact, Amsterdam, 2009. 500 blz.
