18-08-2014

HANDEL IN VEREN

In augustus 2012 vertelde Rascha Peper (pseudoniem van Jenneke Strijland) enthousiast aan Patricia de Groot, redacteur van Querido's Uitgeverij en eens leerlinge van het Venlose Marianum, over de breed opgezette roman waaraan ze bezig was. Die zou zo'n 600 pagina's tellen, zich in verschillende tijden afspelen en, zoals altijd, goed gedocumenteerd zijn. Een paar weken later hoorde de schrijfster dat ze niet aan haar galblaas geopereerd moest worden, waar de artsen van uitgingen, maar dat ze alvleesklierkanker had. Het verpletterende nieuws verlamde haar dusdanig dat aan schrijven niet te denken viel.

Begin 2013, zo schrijft De Groot in haar Nawoord, beleefde ze een opleving, waardoor ze in staat bleek het manuscript zó te bewerken dat er toch een roman uitgegeven kon worden. Rascha Peper overlijdt op 16 maart 2013, 64 jaar oud. "Handel in veren "zal in datzelfde jaar uitkomen en 216 bladzijden bevatten.

Rascha vertelde het tijdens haar lezing in de bibliotheek van Venlo op 28 oktober 2010 en herhaalde het geregeld in interviews: in haar werk kom je vaak de bezeten gek tegen. Hier is dat een wetenschapsman die alles opzij zet voor dat ene. Henk, veertiger, ornitholoog, wil in zijn vak beroemd worden en heeft zich daarom ten doel gesteld om het Bruijns boshoen, een kalkoenachtig beest, op te sporen. Al tientallen jaren is het door blanken niet meer waargenomen, zodat men vermoedt dat het dier uitgestorven is. Fanatiek blijft Henk gedurende de jaren vijftig zoeken in Nieuw - Guinea, altijd maar onderweg, zijn verantwoordelijkheid thuis ontlopend. Daarom was hij ongeschikt voor het gezinsleven, zoals vrouw en kinderen ruim vijftig jaar later vaststellen. Peper schuift  Henks vrouw Minke, inmiddels 85, en kleindochter Wendy naar voren om intieme gesprekken te voeren over de verschillen in moraal en leefwijze tussen de jaren vijftig en nu, d.w.z. 2012. Met lichte spot, altijd al een sterk wapen van Rascha, laat ze Minke de rol van de vrouw beschrijven: de meisjes studeerden nauwelijks, seks voor het huwelijk was verboden, trouwen verplicht, gehuwde vrouwen werkten niet. Aangezien Wendy juist een romantisch verlangen heeft naar die jaren en haar ouders dromen van de sixties, verzucht ze: "Blijkbaar had iedereen het gevoel net niet in de beste tijd geleefd te hebben."

"Handel in veren" is, mede dankzij een ingenieuze opbouw, een spannend boek geworden met goed gelukte karakters tegen de achtergrond van een sterk veranderende maatschappij. Hier en daar merk je dat de roman eigenlijk nog in de steigers staat: de titel wordt niet uitgewerkt, het intrigerende eerste hoofdstuk staat los van de rest. Ook over Minke, Rijk en Bernhard zou je nog wat meer willen horen, al is het leuke van open plekken dat je als lezer lekker kunt gaan fantaseren. En wie heeft eigenlijk aan die broedmachine gezeten?

Rascha Peper: ze verdient het gelezen en herlezen te worden. Aan mij zal het niet liggen.

04-08-2014

DE VROUW DIE ONZICHTBAAR MOEST BLIJVEN

Dickens was een groot theaterliefhebber, en het liefst stond hijzelf op het toneel. Hij beschikte over veel talent; deskundige tijdgenoten vonden dat hij zich kon meten met professionele acteurs. Voor charitatieve doeleinden organiseerde hij geregeld toneelvoorstellingen, waarin hij dan zelf meespeelde.

In augustus 1857 regisseerde hij in Manchester het stuk "Uncle John". Daar ontmoette hij Ellen "Nelly" Ternan, achttien jaar, tenger, blond, blauwe ogen. Ze zal zijn tegenspeelster in dat toneelstuk worden, maar vooral: ze zal zijn leven een totaal andere wending geven. Dickens was, overigens ongelukkig, getrouwd, had tien kinderen, en in Europa en de Verenigde Staten kende haast iedereen zijn naam. Rijk en arm, jong en oud, allen lazen hem.

Nelly en haar beide zusters stonden al vroeg op het toneel; haar moeder gold als een vooraanstaand actrice, die, al jong weduwe, financieel moeite had het hoofd boven water te houden. De vier dames waren van onbesproken gedrag, werkten hard, reisden door Groot - Britannië om met tragedies en kluchten hun brood te verdienen. En nu de grote Charles Dickens volledig in de ban was van Nelly, drong hij zich op als beschermer en huisvriend. Dat lukte, want hij wist als geroutineerd acteur hoe hij zijn aantrekkelijke kanten het beste kon presenteren. Maar geruime tijd wenste Nelly slechts platonische vriendschap.

Dickens laat niet los. Op brute wijze scheidt hij van zijn vernederde vrouw, koopt een appartement voor Nelly, zorgt voor optredens. Katey, dochter van de schrijver, zal later vertellen dat het jaar 1858 thuis vooral gekenmerkt werd door een haast grimmige sfeer, veroorzaakt door een vader die zich gedroeg als een idioot. Hij boekt succes; in 1859 stopt Nelly met acteren.

Zijn lezers, zijn bewonderaars, mogen echter van niets weten. Voor een man in zijn positie zou een buitenechtelijke relatie in het puriteinse Engeland  desastreus zijn. Alles moet in het diepste geheim plaatsvinden. Dit zet Nelly aan het denken. Wat moet er van haar leven worden? Ze is weliswaar de maîtresse van een beroemd man die haar aanbidt, woont buiten in een gerieflijk huis, zeker twee keer in de week zal hij haar opzoeken, maar...ze mag niet opvallen, niemand iets vertellen, moet altijd onzichtbaar zijn. Wat een vooruitzicht!

Daarom heet de film die Ralf Fiennes over haar leven maakte "The invisible woman" (2013), met de regisseur in de rol van Dickens en Felicity Jones als Nelly. Hij volgde getrouw en bekwaam het gelijknamige boek uit 1990 van Claire Tomalin, die in 2011 een prachtige biografie van Dickens schreef, waarin ze de affaire met Nelly nog eens duidelijk samenvatte. De tragiek van een onervaren jonge vrouw, de schaduwkanten van een hooggewaardeerd man, passie en grenzeloos verdriet met het negentiende - eeuwse Engeland als achtergrond, u kunt het allemaal zien in deze voortreffelijke film.