DE KAASHANDEL VAN LAARMANS

 Eigenlijk ìs Frans Laarmans helemaal geen zakenman. Dertig jaar veilig op een kantoor in Antwerpen gewerkt voor een salaris waarmee hij zijn gezin met vrouw en twee kinderen redelijk kan onderhouden, totdat meneer Van Schoonbeke met zijn voorstel op de proppen komt. Daarmee begint de ellende. Als vriend van Frans' broer en een man met heel veel relaties in de zakenwereld, stelt hij hem voor in de kaashandel te stappen. Hij brengt hem in contact met een Nederlandse eigenaar van een groothandel in kaas, die Frans maar meteen aanstelt als algemeen vertegenwoordiger voor België en Luxemburg. Frans mag klein beginnen. Hornstra stuurt hem twintig ton volvette Edammer toe, wat inhoudt: tienduizend kazen, ieder van ongeveer twee kilo, verpakt in 370 kisten. Succes ermee!

Laarmans is een verlegen man. Hij durft niet een winkel te verlaten zonder iets te kopen, en zal nooit een café alleen maar bezoeken om een plasje te maken. Als het tot hem doordringt dat hij, om kaas te verkopen,  echt een levensmiddelenzaak moet binnenstappen om naar de baas te vragen, breekt hem het zweet uit. Uitgebreid is hij bezig zijn kantoor aan huis in te richten, en  het aanstellen van agenten door heel België neemt ook heel wat dagen in beslag. Intussen staan die 370 kisten vrijwel onaangeroerd in de kelders van het Blauwhoedenveem. En dan komt meneer Hornstra eens een kijkje nemen. 

Auteur Willem Elsschot kende de zakenwereld heel goed. Na de Eerste Wereldoorlog begon hij een reclamebureau, waarvan hij tot zijn dood uitstekend kon leven. Hij werkte o.a. voor de almanak Snoecks, en zorgde voor gedenkboeken van bedrijven, Hij had niettemin een hekel aan de reclamewereld. Aan Simon Carmiggelt vertelde hij: " Ik houd niet van dat werk, meneer. Daarom heb ik Kaas geschreven. Het gaat eigenlijk over de publiciteitsbranche, maar ik heb er een kaaszaak van gemaakt, daar het nog weerzinwekkender is. Je gaat er naar ruiken..."  

Een gevoelsmens komt in aanraking met de realiteit, omdat hij niet echt 'nee' durft te zeggen. Hij verlaat zijn veilige haven en verdwaalt in de wereld van contracten, omzet en geld verdienen, of juist niet. Met zijn sobere, doeltreffende stijl laat Elsschot de lezer glimlachen en meetreuren. Zelf vond hij Kaas zijn meest geslaagde boek. Wie ben ik om het met hem oneens te zijn?

Willem Elsschot, Kaas. Eerste druk:1933. Deze uitgave bezorgd door Peter de Bruijn en van een nawoord voorzien door Peter Vandermeersch. Uitgeverij Polis, Antwerpen,2020, derde druk. 188 blz.

S. Carmiggelt, Notities over Willem Elsschot. Uitgever Peter Loeb, Amsterdam, 1976.

EEN HANDVOL STOF

 "Haar eerste stappen op weg naar haar eminente positie had Polly gezet in kringen die zo duister waren, dat het haar geen vijanden had bezorgd in de wereld die ze wilde betreden. Enige tijd geleden was ze getrouwd met een goedmoedige graaf, die niemand anders op dat moment scheen te willen hebben en sindsdien had zij, op slechts de allerhoogste na, de toppen van alle mondaine bergen bedwongen."

Dit is de wereld waar de Engelse schrijver Evelyn Waugh (1905 - 1966) in zijn roman Een handvol stof ons mee wil laten kennismaken. In Londen wonen zij die op willen klimmen op de sociale ladder, en zij die al een redelijke plaats veroverd hebben, maar die ook wensen te behouden. Zij nodigen uit: voor de lunch, een diner, een avondje. Het is een eer om door hen gevraagd te worden. Iemand als John Beaver (25 jaar, onbeduidend voorkomen) is daar voortdurend mee bezig; hij heeft echter qua afkomst en kapitaal nauwelijks iets te bieden, dus wordt hij als 'zielig' bestempeld. Maar hij treft het dat hij op een club waar hij eigenlijk niet thuishoort, Tony Last ontmoet.

Tony woont op het landgoed Hetton in een ouderwets landhuis, en dat kost allemaal heel veel geld. Hij is jong, maar denkt traditioneel. In de jaren dertig moet Engeland weer glorieus herrijzen en daarvoor zijn de oude waarden cruciaal. Zijn vrouw Brenda, beeldschoon en door Tony aanbeden, verveelt zich, en begint een verhouding met Beaver. Beneden haar stand natuurlijk, haar vriendinnen zijn aanvankelijk verbijsterd, maar werken wel mee. Iedereen weet ervan, behalve de, aanvankelijke naïeve, Tony. Een dramatisch voorval verandert het leven van Tony en Brenda totaal.

Wat beviel me het meest in deze sterke roman? De satirische inslag: Waugh slaat een ironische toon aan als hij de high society beschrijft, waar mensen over elkaar roddelen, hun ellebogen gebruiken, zich druk maken over futiliteiten. Hij tekent Tony als de man die al zijn geld en energie steekt in huis en haard en landgoed. Voor zijn vrouw heeft hij te weinig aandacht. Ook de verleidelijke Brenda, die met Beaver speelt en voortdurend naar Londen vlucht, krijgt zó veel slagen te verwerken dat je als lezer toch met haar meeleeft.

Veel indruk maakten op mij een drietal langere passages: a) het hele gebeuren rond het ongeval. Nee, ik ga daar niets over vertellen, u moet vooral deze roman lezen. b) Hilarisch zijn de pogingen van Tony om een echtscheiding tot stand te brengen. c) De tocht door het Amazonewoud en de ontmoeting met meneer Todd, de man die zo houdt van  de romans van Charles Dickens.

De bekendste roman van Waugh is Brideshead Revisited, waar ook een film en, vooral, een televisieserie van gemaakt zijn. Ik ga toch eens op zoek.

Evelyn Waugh, Een handvol stof. Oorspronkelijke titel: A Handful of Dust (1934).Vertaling Bas Heijne. De Bezige Bij, Amsterdam, 2010. 297 blz.