Een storm van opwinding stak er in de westelijke wereld op toen de Israëliërs in 1960 bekendmaakten dat ze Adolf Eichmann te pakken hadden. Eindelijk kon de man die de transporten naar de concentratiekampen organiseerde, berecht worden. Alle vooraanstaande kranten en tijdschriften stuurden hun deskundigste verslaggevers naar Jeruzalem. De jonge Harry Mulisch was er namens Elseviers Weekblad ; The New Yorker benaderde Hannah Ahrendt (1906 - 1975), die gretig 'ja' zei. Als journaliste, publiciste en filosofe had ze in de Verenigde Staten al enige bekendheid verworven.
Geboren in Linden bij Hannover was Hannah als Jodin al enkele malen voor de nazi's op de vlucht geslagen. Uiteindelijk kwam ze in 1941, samen met haar tweede man, in Amerika terecht. Nieuwsgierig reist ze naar Jeruzalem af om het monster van dichtbij te aanschouwen. Tot haar verbijstering ziet ze onder die glazen koepel een onbeduidend, mager mannetje zitten. Hij doet alle beschuldigingen af door te verwijzen naar trouw, eer, bevel en kantoorwerk. Hem trof dus geen enkele schuld. Hij was slechts een klein radertje in een machtig stelsel geweest, beweerde dat kereltje, dat praatte en redeneerde als een middelmatig getalenteerde boekhouder.
Hannah keert al na drie dagen weer terug naar New York, omdat het circus rond Eichmann haar te zeer aan een showproces doet denken. In vijf krantenartikelen ontvouwt ze haar theorie van "de banaliteit van het kwaad." Het is mogelijk om zes miljoen Joden te vergassen door al die werkzaamheden op te delen in kleine stukjes en administratieve handelingen. Mensen hadden geen overzicht van het geheel, hoefden alleen hun denkvermogen uit te schakelen en te gehoorzamen. Van kwade opzet was geen sprake, wel van oppervlakkigheid en gemakzucht. De reacties waren furieus.Men las slecht en praatte elkaar na: "Ze verdedigt Eichmann!" Ook had Hannah de moed om de houding van Joodse leiders tijdens de Tweede Wereldoorlog te kritiseren. "Ze valt haar eigen volk aan!" luidden de verwijten.
In 1963 verschijnt haar boek "Eichmann in Jerusalem. A Report on The Banality of Evil", waarin ze alles nog eens uitlegt. Inmiddels had ze veel beledigingen moeten slikken en kwade vrienden zien weglopen. Maar gewend als ze is om volstrekt onafhankelijk te denken en te handelen, blijft ze bij haar opvattingen. Harry Mulisch, die haar ideeën niet kende, komt in zijn beschouwingen over Eichmann opmerkelijk genoeg tot dezelfde gevolgtrekkingen. Lees daarvoor maar "De zaak 40/61" ( eerste druk 1962).
In 2012 verfilmde Margarethe von Trotta deze woelige periode uit het leven van Hannah Ahrendt, met Barbara Sukowa in de hoofdrol. Prima vakwerk, met intrigerende, originele beelden van Eichmann in zijn glazen huisje. En we weten nu ook dat Ahrendt niet alleen verslaafd was aan lezen en discussiëren, maar ook aan roken.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten