Zoals elke echte oplichter maakt de charmante Dries Riphagen (1909 - 1973) een betrouwbare indruk. Wanneer hij bij angstige Joodse onderduikers binnenvalt, verzekert hij ze dat hun niets zal overkomen, als ze hem maar vertrouwen. Daar mag hij het graag over hebben. "Wie is in deze oorlogsjaren nog betrouwbaar?" roept hij geregeld, schijnbaar wanhopig, uit. Want bij bedriegen hoort ook toneelspelen. Hij werkt weliswaar met de Duitsers samen, maar dat doet hij om Nederlanders, voor zover dat mogelijk is, te redden. Zijn verhaal is zo overtuigend dat complete Joodse families hem hun kostbare juwelen, ringen, horloges toevertrouwen. Ze bieden hem zelfs hun huissleutel aan. Angst maakt naïef en blind.
Ook de Duitsers manipuleert hij. Als Willy Lages, hoofd van de Sicherheitsdienst en medeverantwoordelijk voor de Joodse transporten uit Nederland, hem verwijt dat hij te weinig levert, bluft hij zich eruit, bedenkt ter plaatse een plan, en stapt later op de dag naar Nederlandse politie - agenten. Van Lages krijgen ze 7,50 gulden per Jood, hij legt daar nog eens tien gulden bij. En inderdaad, ze werken graag met hem samen.
Als het noodzakelijk is, deinst Riphagen er ook niet voor terug lichamelijk geweld te gebruiken. Enkele malen komt het gespierde lijf van Jeroen van Koningsbrugge in beeld, die als Dries Riphagen in een boksschool pittige trainingen afwerkt. Oudere vrouwen, jonge meisjes, arrestanten, criminele collega's, niemand is voor hem heilig of veilig. Zijn geroofde bezittingen, zijn reputatie in de onderwereld en bij de hoge Duitse militairen, zijn goede naam in sommige Nederlandse kringen inclusief zijn eigen vrouw, moeten ten koste van alles veilig gesteld worden.
Helaas geldt dat voor haast iedereen in deze ijzersterke film. Regisseur Pieter Kuijpers laat zien hoe mensen, wanneer ze in het nauw gedreven worden, kiezen voor zichzelf. Dan liegen, bedriegen, verraden en chanteren ze. In oorlogstijd weet je niet wie op welk moment je vriend of je vijand is. Daarom is Riphagen meer dan zo maar een oorlogsfilm. De regisseur gaat indringend in op de psyche van de personen, en laat zien wat angst met een mens doet als hij in uitzonderlijke toestanden terechtkomt. Overal heerst chaos, moedwil en misverstand. Lees er de eerste romans en verhalenbundels van W.F. Hermans maar op na.
Riphagen. Regisseur Pieter Kuijpers. Hoofdrolspelers: Jeroen van Koningsbrugge, Kay Greidanus, Sigrid ten Napel, Peter Blok. Uitgebracht september 2016.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten