EEN GESCHIEDENIS VAN DE WERELD IN BOEKEN

 U vindt het vast leuk om te weten dat...

- de papyrusplant wortelt in het water van de Nijl. De stengel is opmerkelijk dik en meet tussen de drie en zes meter. Van zijn soepele vezels maakten de arme mensen van Egypte touw, manden, sandalen. In het derde millennium ontdekten de Egyptenaren dat je van die stengels vellen kon maken om op te schrijven. Eeuwenlang schreven de Hebreeërs, de Grieken en Romeinen op papyrusrollen.

- je bij het openen van een rol papyrus stuit op tekstkolommen die van links naar rechts lopen. Al lezend rol je met je rechterhand de rol af en met links rol je weer op wat je gelezen hebt. Ben je klaar met lezen, dan is het boek omgekeerd opgerold.

- de voorlopers van onze boeken ongeveer 5000 jaar geleden uitgevonden zijn. Dat waren kleitabletten, omdat langs de oevers van de rivieren van Mesopotamië geen papyrusplanten groeiden.

- het woord perkament is afgeleid van Pergamon, de stad in Klein - Azië, waar men in de tweede eeuw voor Chr. de oosterse techniek van het schrijven op dierenhuiden (kalveren, geiten, schapen) weer introduceerde.

- de orale verteltraditie natuurlijk oeroud is, maar weer nadrukkelijk opdook ten tijde van de stomme film. De explicateurs traden in de voetsporen van de troubadours, en konden net zo beroemd worden. De broer van de Japanse filmregisseur Akira Kurosawa, Heigo, genoot in zijn land grote bekendheid, die abrupt stopte toen de geluidsfilm opkwam. Hij pleegde zelfmoord.

- 6000 jaar geleden er in Mesopotamië de eerste schrifttekens verschenen. De allereerste waren schematische tekeningen, die in de loop der eeuwen steeds meer vereenvoudigd werden. Dat onze D ooit deur betekende en de o alles met oog te maken heeft, is geen toeval. 

- de echte naam van Plato Aristocles was. Plato betekent 'brede rug' en was waarschijnlijk een bijnaam.

- Griekse wijsgeren er een leuke boterham aan verdienden door met behulp van een redevoering mensen met woorden te genezen van hun depressie.

- veel intellectuelen ondanks een slechtere lichamelijke conditie in Auschwitz de omstandigheden beter verdroegen omdat ze dankzij hun fantasieën  de barre werkelijkheid buiten konden sluiten.

In het eerste gedeelte van haar boek Papyrus, getiteld "Griekenland bedenkt de toekomst" schildert Irene Vallejo glashelder hoe de klassieke Grieken  zorgden voor de beroemde bibliotheek in Alexandrië, die driemaal vernietigd werd, en hoe er aan de oevers van de Middellandse Zee  een cultuur ontstond die eigenlijk alle boeken, dus alle kennis en  wijsheid die toen aanwezig was, om zich heen wilde hebben. In deel twee maken de Romeinen hun opwachting. 

Wat vindt u aan hen zo interessant? Dit natuurlijk:

- halverwege de eerste eeuw v. Chr. moeten er in Italië rond de twee miljoen slaven geweest  zijn, d.w.z. ongeveer twintig procent van de totale bevolking.

- Handel in slaven leverde verreweg het meeste op; om aan slaven te komen had je een oorlog nodig.

- Ons alfabet brachten de Feniciërs ( Fenicië = Libanon) mee met hun schepen naar Griekenland, vandaar kwam het terecht in Sicilië, waarna het in Toscane belandde en daarna in Latium, de regio rond het huidige Rome. Het veranderde vervolgens telkens weer, voordat het de huidige vorm aannam.

- Ons boek met bladzijden is bijna 2000 jaar oud. Een enorme uitvinding, maar van wie?

- Pas in de negentiende eeuw werden titels gebruikt om lezers te lokken. Daarom nu: Honderd jaar eenzaamheid, Een roos van vlees, Denk morgen op het slagveld aan mij. 

- André Gide wees het manuscript van Proust af voor uitgeverij Gallimard. 

- De  Romeinse beschaving was vanaf haar begin duidelijk gericht op integratie. Ook de wanhopigste vluchtelingen waren er welkom. 

Irene Vallejo (Zaragoza, 1979) weet niet alleen veel af van de klassieke oudheid omdat ze in Latijn en Grieks heeft gestudeerd, ze kan er ook meeslepend over schrijven. Haar liefde voor het geschreven woord spat van elke bladzijde af. Terwijl ze, tot mijn genoegen, ook uitstapjes maakt naar de wereld van de cinema om het een en ander te verduidelijken, dompelt ze de verrukte lezer onder in een stortvloed van wetenswaardigheden over letters, papier, auteurs en boeken, boeken, boeken. Daarom vind ik het ook zo toepasselijk om af te sluiten met een citaat van Stefan Zweig, dat Irene zelf ook gebruikt: " Boeken worden geschreven om, los van de eigen adem, mensen met elkaar te verbinden en ons zo te verdedigen tegen de onherroepelijke keerzijde van elk bestaan: vluchtigheid en vergetelheid."

Irene Vallejo, Papyrus. Een geschiedenis van de wereld in boeken. Vertaling Adri Boon. Uitgeverij Meulenhoff, Amsterdam, 2021. 532 blz.