Als op 29 augustus 1619 Johan van Oldenbarnevelt, 71 jaar en landsadvocaat van Holland, per koets de korte afstand van zijn prachtige huis aan de Kneuterdijk in Den Haag via het Buitenhof naar het Binnenhof aflegt, houdt een kamerheer van Maurits hem staande als hij de vergaderzaal betreedt. Of hij even mee naar boven wil gaan, want de prins wenst hem te spreken. Daar aangekomen wordt hij opgewacht door een kapitein van de lijfwacht, die hem meldt dat hij in hechtenis is genomen. "Op bevel van Zijne Excellentie, op last van de Staten - Generaal." Negen maanden lang zal één van de machtigste mannen van Holland, ook internationaal van groot gewicht, een gevangene zijn in een aanbouwsel achter de Ridderzaal.
Nicolaas Matsier, auteur van De Advocaat van Holland, een historische roman over Oldenbarnevelt in gevangenschap, omschrijft de functie van raadpensionaris anachronistisch zo: "zowel minister - president als minister van Financiën als minister van Buitenlandse Zaken." Zonder Oldenbarnevelt zou er geen Republiek der Verenigde Nederlanden geweest zijn. Hij is de vergadertijger, de man die alle partijen bij elkaar roept zodat er overleg gepleegd wordt, een compromis gesloten, vrede gesticht. De overheid moet het steeds voor het zeggen hebben, ook over de Kerk. En absoluut geen godsdiensttwisten, want dat leidt slechts tot verdeeldheid onder het volk.
Waarom dan, met al die verdiensten, vernederend opgesloten in een paar eenvoudige kamers? Na een aantal weken van piekeren en herinneringen ophalen, beginnen de ondervragingen. Heeft hij zichzelf, ten koste van de staat, verrijkt? Heeft hij majesteitsschennis gepleegd? Landverraad? Tenslotte is hij de man die, tot woede van Maurits, het Twaalfjarig Bestand (1609 - 1621) heeft weten door te drukken, zodat de Tachtigjarige Oorlog met Spanje onderbroken werd.
Veel weten we niet van de man, beweert zijn biograaf Ben Knapen. Zijn daden kennen we, als mens bleek hij erg gesloten, geremd haast, erg vormelijk, hooghartig, altijd kalm en beleefd. Maar wat gaat er in het hoofd om van een eens zo machtig man die, juridisch gezien, volstrekt onterecht gevangen zit?
Gewapend met veel kennis van zaken en een groot inlevingsvermogen is Matsier aan de slag gegaan. Hij nestelde zich in het hoofd van de Advocaat, zoals hij hem constant noemt, en beschrijft in sobere bewoordingen wat daar allemaal omgaat. Nee, weinig over Maurits, al was dat uiteindelijk zijn kwelgeest en moordenaar. Die twee hadden allang geen contact meer. De Advocaat geloofde aanvankelijk nog aan gerechtigheid: eens zullen de juristen die hem ondervragen wel inzien dat ze ongelijk hebben. Hij, altijd actief, verveelt zich na enkele weken vreselijk: hij mag alleen maar binnen zitten. Heimwee naar zijn vrouw, kinderen, schoonzoons, Hugo de Groot, dominee Wttenbogaard.
Als hem duidelijk wordt dat hij tijdens de wekenlang durende ondervragingen rekenschap moet afleggen van zijn daden, zoekt hij zijn formidabele geheugen af en kan tevreden vaststellen dat hij erg veel bereikt heeft. Toen de dochter van deze voormalige polderjongen trouwde was er drie avonden achtereen een maaltijd vanaf vijf uur, met daarna bal. Onder de talloze aanwezigen bevonden zich Louise de Coligny, de laatste vrouw van Willem van Oranje (!), diens zoon Frederik Hendrik (!), en beroemd veldheer en voortreffelijk danser prins Maurits (!)
Het heeft allemaal niet geholpen. Op zondagochtend komen drie mannen hem mededelen dat de doodstraf de volgende dag voltrokken zal worden. Op 13 mei 1619 wordt Oldenbarnevelt met het zwaard onthoofd op het Binnenhof. Omdat hij een muts over zijn hoofd had getrokken en die vasthield, vlogen een wijsvinger en een ringvinger mee.
Nicolaas Matsier, De Advocaat van Holland. Amsterdam, 2019. 358 blz.
Ben Knapen, De man en zijn staat. Amsterdam, 2005, 367 blz.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten