Over het lot van Ivan Iljitsj hoef je je als lezer geen zorgen te maken: in de allereerste regels krijg je al te horen dat hij overleden is, en wel op 4 februari 1882. Zijn collega's op het gerechtshof, waar hij als officier van justitie werkzaam was, tonen zich geschokt en bedroefd, want ze mochten hem graag. Toch bekruipt hen al snel de triomfantelijke gedachte: beter hij dan ik. Sommigen gaan snel na of er nu een promotie in het verschiet ligt. Ivans oude vriend Peter Ivanowitsj bezoekt de vrouw van Ivan, condoleert haar, en merkt, tot zijn ontsteltenis, dat ze het vooral over geld heeft, en uitstekend op de hoogte is van eventuele toelagen van de staat. Wat was Ivan Iljitsj eigenlijk voor man?
Volstrekt normaal, heel gewoon.Verstandig, levendig, prettig in de omgang. Al op de rechtsschool drong hij zich bij niemand op, maar hij had wel een neusje voor mensen die op belangrijke posities zaten. Het talent om hun vriendschap te winnen, benutte hij ook toen hij na zijn afstuderen een betrekking zocht en vond in de provincie. Hij deed zijn werk keurig, gedroeg zich altijd waardig, trad onder alle omstandigheden beschaafd op. Twee jaar na zijn benoeming aan het gerechtshof ontmoette hij zijn toekomstige echtgenote; Praskovja Fjodorovna was het aantrekkelijkste en intelligentste meisje in zijn omgeving. Zij raakte verliefd, en hij trouwde omdat hij het aangenaam vond een vrouw zoals zij te verwerven. Bovendien behoorde een man in zijn positie gehuwd te zijn. Kortom: Ivan handelde en dacht zoals iedereen. Zo moet het leven verlopen: luchtig, prettig en keurig.
Een ernstige ziekte hoort daar dus niet bij, maar het lot besliste anders. Na een lichte botsing in zijn zij voelt hij korte tijd later een stekende, constante pijn, terwijl hij een onaangename smaak in zijn mond proeft. Blindedarm? Een wandelende of beschadigde nier? Dokters komen en gaan, doen gewichtig, gedragen zich arrogant. Men zegt hem dat hij alleen maar ziek is, slechts rust moet houden en zijn medicijnen op tijd innemen. Over doodgaan spreekt niemand en hij mag er zelf niet over beginnen. Maar hij denkt er vaak aan, later zelfs voortdurend. In drie maanden tijd wordt hij een eenzaam mens, liggend op de divan, te midden van een drukke stad en talrijke kennissen. Zijn geestelijk lijden is nog erger dan zijn lichamelijk lijden, want Ivan blikt terug. Hoe heeft hij eigenlijk geleefd? Een altijd klagende vrouw, een vlucht in dossiers en wetboeken, elke dag dezelfde tredmolen, onbenullige pleziertjes. Hoe hol! Hoe onbetekenend! Aan God, een hiernamaals wijdt Ivan geen enkele gedachte. Hem rest slechts het zoeken naar een manier om de dood te accepteren.
Tolstoj laat een mens zien zoals wij eigenlijk allemaal zijn. Men heeft Ivan daarom wel met Elckerlyc (Middelnederlands voor "iedereen") vergeleken. De auteur kruipt in de huid van zijn hoofdpersoon, met camera en microfoon bekijkt hij zijn gedrag en beluistert hij Ivans gedachten. Zijn angst, hoop, vertwijfeling, zijn vragen over de zin van zijn leven maken tegelijkertijd van Iwan ook een bijzonder mens. Uiteindelijk legt ieder van ons zijn levensweg af op zijn eigen, unieke wijze.
Lev Tolstoj, De dood van Ivan Iljitsj. Vertaald door Arthur Langeveld. Amsterdam, 2007. 109 blz.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten