CEES NOOTEBOOM NEEMT AFSCHEID

Een gerenommeerd auteur van 86 jaar, die 3 x 11 met elkaar samenhangende gedichten publiceert onder de titel Afscheid, in een tijd die beheerst wordt door het dodelijkste virus sinds een eeuw: hoe ernstig is dat? Toch noemt Cees Nooteboom zijn bundel niet somber. Hoe dan wel? Laten we eens grondig gaan lezen.

In een interview met Margot Dijkgraaf wijst Nooteboom er zelf op dat hij in 1955, 22 jaar oud, zijn eerste dichtbundel al de titel De doden zoeken een huis meegaf. De dood is hij als thema blijven gebruiken. In Afscheid komen herinneringen uit de oorlog naar boven: mensen op weg naar het concentratiekamp, triomfantelijke militairen, vernederde soldaten. 

De oorlog die altijd weer terugkwam,

een gast die iedereen kende, de kus van een mond

zonder tanden, de taal van intiem verraad die je nu

weer kon horen, de herkenning van vroeger...

Terwijl hij volop aan dit schakelgedicht (term van collega - dichter Huub Beurskens) werkte, ontving Nooteboom een aantal tekeningen van vriend en schilder Max Neumann. Ze fascineerden hem: rare, bizarre hoofden.

Hij kijkt naar de hoofden

ze horen bij zijn bestaan, hij kent ze

uit vroegere eeuwen, hun moordzucht,

hun waan. De genummerde koning

die zijn broer liet vermoorden,

vanwege een vrouw.

 De mensheid, weet de oude dichter, is nu eenmaal wreed, jaloers, machtsbelust. Voor hem persoonlijk rest slechts het advies:

Loop niet weg. Blijf bij dit zachte

gezicht van een zomeravond, vrede,

gesprek aan het water, gefluister,

gemurmel waarin het onheil

verdwijnt.

In de derde en laatste afdeling staan de treffendste gedichten. Het virus wordt niet bij name genoemd, maar de sfeer van lege straten, verlaten pleinen en door de stilte onherkenbare steden wordt onovertroffen weergegeven. En Cees gebruikt deze beelden om de lezer ervan te doordringen dat ons leven er eigenlijk zó uitziet:

Op de langste weg liep ik, de weg

die nergens heen gaat. Spelonken, een leeg landschap

met kleuren van zand en van stro. Anderen liepen

met mij mee, vrienden, broers, geliefden

en steeds namen zij afscheid, sloegen linksaf

of rechtsaf, verdwenen als schimmen,

elk voor zich eenzaam.Ze keken niet om, ze
kenden hun doel, ze trokken rechte lijnen

in de leegte. Ik zag ze gaan, de mensen
van mijn leven, ze liepen langzaam uit mijn
en hun eigen bestaan. Ik bedacht ze zo lang
ik ze nog zag, hoorde van ver weg hun stemmen,

geluiden van lucht.

Deze bundel is niet somber, wel weemoedig. Een man op leeftijd mediteert over wat het leven hem heeft gebracht, wat al dat schrijven hem heeft opgeleverd, of juist niet. Hij is niet opstandig of verontwaardigd. maar wijs. Dit is zo'n bundel waar je geregeld in kunt lezen en die toch telkens weer verrast.

Cees Nooteboom, Afscheid. Gedicht uit de tijd van het virus. Uitgeverij Koppernik, 2020. 51 blz.