Waarom Veltsjaninov zo hartstochtelijk verliefd was geweest op Natalja, de vrouw van Troesotski, wist hij zelf achteraf ook niet meer. Ze had geen knap maar wel een levendig gezicht, was mager, had harde ogen, kon zich uitstekend kleden. Ze beschikte nu eenmaal over het talent om mannen te manipuleren, om haar vingers te winden, met ze te spelen en vervolgens, na korte of langere tijd, weg te sturen. Zo was het de ervaren, imposante grootgrondbezitter Veltsjaninov ook vergaan. Als hij na negen jaar haar echtgenoot tegenkomt die hem vertelt dat zijn vrouw Natalja gestorven is, keren alle herinneringen weer terug.
Ja, die echtgenoot...wat weet hij? Hij is nog steeds ambtenaar, zit er financieel goed bij, blijkt nog steeds veel te veel te drinken. Hij laat zich glimlachend ontvallen dat hij "een eeuwige echtgenoot" is, maakt tijdens een van de vele gesprekken met Veltsjaninov gebaren dat hij hoorntjes draagt, kent de naam van weer een andere minnaar van zijn vrouw. En wie is eigenlijk de biologische vader van Liza, zijn achtjarige dochtertje?
Troesotski en Veltsjaninov, ze zijn voortdurend in elkaars nabijheid, of ze nu willen of niet. Ze slapen in dezelfde kamer, gaan samen op bezoek bij een familie met zes dochters; Troesotski is op de jongste verliefd en hoopt op steun van zijn voormalige rivaal. Want beide mannen zijn eigenlijk verwikkeld in een spiegelgevecht. Simon Vestdijk, die graag over schuld en boete mag filosoferen, ziet in de weduwnaar iemand die het niet aandurft om zijn wraakzucht te bevredigen, terwijl de voormalige minnaar van zijn vrouw wel wordt gekweld door onuitgesproken schuldgevoelens, maar die niet hardop durft uit te spreken. Erger nog: door zijn charmante optreden tegenover vrouwen stelt hij de onhandige Troesotski telkens weer in de schaduw, aldus de gevoelens van schuld tegenover deze hoorndrager alleen maar vergrotend.
Komt het nog tot een climax? Wordt er toch nog wat openlijk uitgesproken? Jawel, maar kort, aan het slot. Troesotski blijkt flinker dan u dacht. Vestdijk noemde De eeuwige echtgenoot, dat uit 1870 stamt, Dostojevski's meest aangrijpende kortere roman. Dat is wel heel veel eer, maar een uitstekende en gevoelige psychologische roman is het zeker.
F.M. Dostojevski, De eeuwige echtgenoot. Verzamelde Werken deel 4, blz. 433 - 580. Vertaling Arthur Langeveld. Uitgeverij Van Oorschot, Amsterdam, 2022.
Simon Vestdijk, De Poolse Ruiter. Bert Bakker, Den Haag, 1958.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten