Hoewel hij niets kwaads had gedaan, wordt Josef K. op de ochtend van zijn dertigste verjaardag gearresteerd. De twee mannen die zich daarmee belasten, leggen hem uit dat de Rechtbank (of de Overheid, of het Gerecht) nooit onder de bevolking gaat zoeken naar schuld, maar altijd door de schuld wordt aangetrokken en daarom bewakers eropuit stuurt. Er is een arrestatiebevel tegen hem uitgevaardigd, zeker, maar hij kan rustig naar zijn werk gaan (hij is procuratiehouder bij een bank) en moet het verdere verloop maar afwachten. K. ging er tot dusver vanuit dat dat hij in een rechtsstaat leeft, met wetten die gehandhaafd worden. Hoezo arrestatie?
Aanvankelijk neemt K. de kwestie laconiek op, hij is nu eenmaal onschuldig, maar dat wordt anders als hij een oproep krijgt. Hij moet zich op een zondag melden, zodat hij niet bij zijn dagelijkse werk gestoord wordt. Er blijken trouwens ook 's nachts onderzoeken plaats te vinden. De rechterlijke vertrekken bevinden zich op zolders van armzalige huizen in volksbuurten. Hij ontmoet daar talloze aangeklaagden zoals hij. Er zijn mensen die van zijn proces afweten, hem er ernstig op aanspreken, vertellen dat hij er niet goed voor staat. Een proces blijkt niet openbaar behandeld te worden, de akte van beschuldiging is niet toegankelijk voor de beklaagde en zijn verdediging. Die is overigens eigenlijk niet toegestaan en wordt slechts door de Rechtbank geduld. Een advocaat is vooral bruikbaar om contacten te leggen met de lagere ambtenaren, die hij dan tot corruptie kan proberen over te halen. Dus: alles komt uitsluitend op de beklaagde zelf neer. Arme, eenzame Josef K.!
Verontrust gaat hij op onderzoek uit. Een kunstschilder die veel in rechterlijke kringen vertoeft, weet: als de Rechtbank iemand aanklaagt, is deze overtuigd van zijn schuld en blijft daar ook bij. De uiteindelijke beslissingen van de Rechtbank worden niet gepubliceerd, ze zijn niet eens toegankelijk voor de rechters. Het recht tot vrijspraak heeft alleen de hoogste, een voor iedereen volkomen onbereikbare Rechtbank.
Er dringt zich door al dat gepieker en gepraat toch een gevoel van schuld aan K. op. Wat heb ik fout gedaan? Waarom spreekt iedereen me zo ernstig toe? De laatste die dat doet is de gevangeniskapelaan in de Dom. Hij kondigt Josef in bedekte termen diens dood aan en vertelt hem de parabel Vor dem Gesetz, die we ook uit ander werk van Kafka kennen.
Op de vooravond van zijn eenendertigste verjaardag halen twee heren Josef K. van huis, nemen hem mee tot buiten de stad en doden hem met messteken. Hij verzet zich niet.
Nee, natuurlijk is Der Prozess geen realistische roman. Het boek werd in 1914 - 1915 in Praag geschreven en na de dood van de auteur in 1925 gepubliceerd. Als u er een vooruitwijzing naar nazi - Duitsland of communistisch Rusland in wil zien: waarom ook niet? Er bestaan ook theologische, filosofische en psychologische interpretaties. Freud wordt uiteraard geregeld genoemd, want diverse vreemde gebeurtenissen en onbegrijpelijke handelingen wijzen erop dat je als lezer geconfronteerd wordt met het innerlijk, de wereld van het onbewuste, van Josef K.
Geen vrouw of vriendin, geen kinderen, geen vrienden, één keer in de week naar dezelfde prostituee: veel eenzamer kan een mens niet zijn. Opgejaagd door een onbestemd, maar hardnekkig schuldgevoel, voortdurend om raad vragend maar nooit wijzer wordend: zou Kafka zichzelf zo gezien hebben? Is Josef K. de dolende mens, op zoek naar de zin van het bestaan? Na lezing van Kafka's werk zit je altijd met vragen; hij blijft geheimzinnig en daarom ook, bij tijd en wijle, fascinerend.
Franz Kafka, Het proces. Vertaling Willem van Toorn. Uitgeverij Athenaeum, Amsterdam, 2020. 232 blz.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten