Het gaat veel over de dood, in Rituelen, de beroemdste roman van Cees Nooteboom. Arnold Taads sterft dramatisch, omdat hij een half jaar lang in een onherbergzaam oord wenst te verblijven, zijn zoon Philip pleegt zelfmoord; de tante van hoofdpersoon Inni Wintrop, die hem financieel steunde, overlijdt en Inni zelf doet een poging tot zelfmoord als zijn vrouw hem verlaat voor een ander. Toch is dit geen droevig boek, want de hier genoemde mannen hechten niet zo aan het leven. Waar hechten ze eigenlijk wel aan?
Aan rituelen. Inni eigenlijk nog het minst, hoewel de mis, het biechten, de processies van de Katholieke Kerk nog geregeld in zijn geheugen opduiken en hij erotische belevenissen met vrouwen nodig heeft om zijn eentonige bestaan wat fleur te geven. De imponerende, enigszins angstaanjagende Arnold Taads heeft een uiterst strakke dagindeling, waar hij nimmer van afwijkt. Zijn zoon Philip, naar wie hij nimmer heeft omgekeken, leeft als een Japanse monnik, voor wie het theeceremonieel heilig is. Hij geeft al zijn geld uit om toch maar vooral een zeer bijzondere theekom te bemachtigen. Waarom zijn rituelen zo belangrijk?
Ze geven vorm aan een dag, bieden steun aan het bestaan, wijzen op de zin van het leven. De drie mannen zijn allen eenzaam, vooral Philip, zeggen daar niet onder te lijden, want ze voelen zich met niemand verbonden. Daarom wordt er in de roman geregeld naar het existentialisme van Sartre verwezen: de mens is in de wereld geworpen, hij wordt omringd door chaos en zinloosheid; angst en eenzaamheid bepalen zijn lot, al is hij vrij in zijn doen en laten.
Wat vind ik nu van deze inmiddels klassieke en veel vertaalde roman? Aanvankelijk maakte het boek op mij een wat gedateerde indruk. Zeker, het gaat hier om een terugblik. Deel 1, Intermezzo, speelt zich af in 1963, deel 2, Arnold Taads, in 1953, en deel 3, Philip Taads, in 1973. Dat houdt in dat we weer de provo's tegenkomen, vrijwel alles zich in Amsterdam afspeelt, Sartre met zijn existentialisme geregeld geciteerd wordt, en studentenprotesten, vrije seks, kraakpanden allemaal terugkeren. Wat mij beviel is de soms luchtige, vaak laconieke, af en toe poëtische stijl van Nooteboom. Inni, Arnold en Philip zullen me bij blijven, want het zijn uitstekend getekende karakters. En Nootebooms mijmeringen over tijd, geloof, rituelen en zoeken naar de zin van het bestaan, die zo voor iedereen anders is, bevielen me zeer.
Rituelen is geen hecht doortimmerde roman. Het is eerder een bundel fragmentarische, filosofisch getinte herinneringen aan die opwindende jaren vijftig en zestig, toen zoveel zekerheden aan het wankelen gebracht werden. Altijd weer nuttig om te lezen.
Cees Nooteboom, Rituelen. De Bezige Bij, Amsterdam. Eerste druk 1980, dertiende druk 2009, 210 blz.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten