Weleens een onthoofding meegemaakt? Nou, Caspar Sonmans in ieder geval wel. Hij is er in 1705 bij als de voormalige burgemeester van Nijmegen, Roukens, trillend over zijn hele lichaam, op het schavot staat. De gemaskerde beul beveelt eerst de terdoodveroordeelde neer te knielen. Deze legt zijn hoofd zijdelings op het hakblok. De beul heft zijn grote zwaard, houdt het met beide handen vast, laat het een zoevend geluid maken en vervolgens klinkt er de harde, droge tik van metaal op hout. Zonder te stuiteren rolt het hoofd al wentelend van het lichaam weg. Een bloedspoor is er niet, want deze beul verstaat zijn vak: de romp en de hals vertonen een gaaf snijvlak. En dan pas begint het bloeden.
Caspar, 54 jaar, heeft zich in de loop der jaren keurig opgewerkt tot eerste gemeentesecretaris van Nijmegen, maar voldoening beleeft hij er niet aan. Sinds 10 augustus 1678 ziet hij zichzelf als iemand voor wie het leven er niet meer toe doet. Alles wat voor hem van waarde was, is bezoedeld, gestolen, kapotgemaakt. Hij heeft in die zin nog geluk gehad dat het tragische lot van Roukens ook hem had kunnen treffen. Gelukkig, blij, of zich gewoon tevreden voelen, nee, dat lukt allang niet meer. Eigenlijk begon het allemaal met de ochtendgave op 10 juli 1672, dus een dag na zijn huwelijk met Sara, in Nijmegen.
Het was toen gebruikelijk dat in de betere kringen de bruidegom na de eerste huwelijksnacht zijn bruid een geschenk gaf. Caspar had voor Sara een fijnmazige vliegenstolp van puur zilver klaarstaan. Uitgepakt heeft ze het cadeau nooit, want 's ochtends was ze plotseling spoorloos verdwenen. Na een langdurige belegering door de Fransen werd Nijmegen juist in die ochtenduren bezet, en de chaos was uiteraard groot. Na één huwelijksnacht is hij zijn vrouw kwijt, na zes jaar krijgt hij een interessante aanwijzing. En dan hopen de conflicten en avonturen zich pas echt op.
Adri van der Heijden is een vakman. Op diverse manieren dwingt hij de lezer verder te gaan: natuurlijk wil je weten waar Sara uithangt; er is sprake van een geheimzinnige brief die door haar meteen verbrand wordt; een goede vriend van Caspar is om iets verschrikkelijks gewurgd door de beul; een anonieme brief brengt Caspar op het spoor van zijn vrouw; eens heeft Caspar zelf in de gevangenis gezeten. Steeds vraag je je af: hoe zit het nou? Bovendien biedt Van der Heijden brokjes couleur locale aan, zodat je je beter in die tijd kan verplaatsen: een ijzeren bustehouder, rode en groene hars om brieven te verzegelen; een mand met dozijnen ganzenveren om mee te schrijven, met een pennenmesje ernaast.
In deze goed gelukte historisch roman rond de Vrede van Nijmegen (1678) is een cynische, illusieloze man aan het woord. Hij voelt zich oud en versleten, en ook hij heeft ervaren dat alles van waarde weerloos is. De mens is slechts een nietig wezen, overgelaten aan het (nood)lot, een prooi van toevalligheden. Een sombere man, een meeslepend boek.
A.F.Th. van der Heijden, De ochtendgave. Amsterdam/Antwerpen, 2015. 297 blz.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten