Toen de schrijver Bernlef (pseudoniem van Hendrik Jan Marsman, 1937 - 2012) te horen kreeg dat hij nog maar kort te leven had, raakte hij niet in paniek, hij boekte geen wereldreis om nog van alles in te halen, maar vulde zijn laatste levensdagen met een bezigheid waaraan hij altijd al de grootste voldoening beleefde: schrijven. Bernlef rondde drie manuscripten af, die hij twaalf dagen voor zijn dood naar zijn uitgeverij stuurde. Dat waren de autobiografische schets Onbewaakt ogenblik, de verhalenbundel Wit geld en als allerlaatste publicatie de roman Een onschuldig meisje. Laten we nu eerst maar eens praten over de bundel. Hoe zit die in elkaar en waar gaan die verhalen eigenlijk over?
Wit geld bestaat uit twee delen, waarvan het eerste deel de titel Alles moet weg heeft meegekregen. In zes verhalen vertelt Bernlef in zijn nuchtere, heldere en toch ook beeldende stijl over mensen die op een gegeven moment zichzelf leren kennen. De belastingambtenaar die in het titelverhaal geheel op eigen kracht en zonder zijn chef in te lichten op jacht gaat naar zwart geld, ontdekt dat hij in George Town op de Caymaneilanden vakkundig van het kastje naar de muur wordt gestuurd. Hij bereikt helemaal niets, voelt zich een naïeve, hopeloze amateur en laat zich tenslotte maar verwennen door een kennelijk schatrijke, daar woonachtige Ier. Een sterk verhaal overigens, intrigerend, en vol schilderachtige, goedgekozen details, zodat je je als lezer al snel thuis voelt in dat belastingparadijs.
In Theater begrijpt een geroutineerde romancier dat een toneelstuk schrijven voor hem helaas niet is weggelegd, terwijl in De dingen een oudere, alleenstaande vrouw alle winkels in de straat waar ze al zo lang woont, één voor één ziet verdwijnen, en zo haar verleden kwijtraakt. Weemoedige verhalen dus, over machteloosheid, de grenzen van je mogelijkheden, het menselijk tekort.
Het tweede gedeelte heet His master's voice, wat weer de naam was van een beroemde grammofoonplatenfirma in de jaren voor en na de Tweede Wereldoorlog. Bernlef was een groot kenner van jazz, schreef daar ook over, en dat is te merken in Onvervalste jazz, dat samen met Bevrijding dit deel vult. Bernlef had nadrukkelijk verzocht beide verhalen samen af te drukken. Terecht, want qua sfeer en inhoud hebben ze alles met elkaar te maken. Ze spelen zich respectievelijk af aan het slot ( honger, gebrek, maar ook jazz) van de oorlog en het begin van de bevrijding ( dolle vreugde, chaos, verdriet) in Amsterdam. Aan de hand van Bernlef dwalen we door die geplunderde en beschadigde stad en de schrijver slaagt erin, door straatnamen, grachten en gebouwen te noemen deze geschiedenissen een haast documentaire - achtig karakter te geven. En als je het toch over menselijk zwakheden wil hebben, dan kun je, aan de hand van een oorlog heel scherp laten zien hoe opportunistisch, of dapper, of laf, een mens kan zijn.
Laten we een volgende keer eens naar Een onschuldig meisje gaan kijken.
Bernlef, Wit geld. Amsterdam - Antwerpen, 2014. 248 blz.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten