DE IDIOOT

Als vorst Mýsjkin, ook Lev Nikolájevitsj genoemd, in 1867 de trein neemt naar Petersburg, ziet zijn toekomst er weinig rooskleurig uit. Hij is weliswaar pas 26 jaar, helblond met een wit puntbaardje, maar lijkt, met zijn ingevallen wangen en grote, blauwe, zwaarmoedige ogen die peinzend rondkijken, op iemand die aan epilepsie lijdt. Bezittingen heeft hij nauwelijks. Een schamel bundeltje met versleten kleren, en 25 roebel, dat is het. Vier jaar heeft hij in Zwitserland gewoond, waar hij behandeld werd voor zijn toevallen. Nu keert hij weer terug naar zijn vaderland, in de hoop in Petersburg verre familieleden te ontmoeten die hem verder kunnen helpen.

Ze ontvangen hem daar aanvankelijk koeltjes. Het scheelt dat hij zich 'vorst' mag noemen, want dat houdt in dat hij tot de hoogste en oudste adel van Rusland behoort. Omdat hij zo'n mooi handschrift heeft, kan hij wel ergens op een kantoor geplaatst worden. Hij maakt kennis met voorname families en ontdekt dat achter hun hoffelijke manieren, vriendschappelijke begroetingen en fraaie rijtuigen een wereld schuilgaat die vol is van carrièredwang, standsbewustzijn, onfrisse intriges en geldhonger. Als dan ook bekend wordt dat vorst Mýsjkin een enorm vermogen geërfd heeft, wordt hij door iedereen uitgenodigd.

En zo leert hij de twee jonge dames kennen die zijn leven zullen bepalen. Voor een bedeesde man als hij, die bovendien goudeerlijk, spontaan, wijs en wat naïef is, betekenen beiden zowel de hemel als de hel op aarde. Neem nu Nastasja Filippovna: verwoestend mooi, met geheimzinnige, fascinerende ogen, jarenlang de minnares van een vermogend man, labiel, jaloers, uitermate grillig. Ze aarzelt tussen hem en Rogosjin, een ruige rijkaard, in alles de tegenpool van de vorst. En dan Aglaja Jepantsjin, de jongste van de drie schoonheden thuis. Zij moet beslist een heel goede partij vinden , maar arrogant, verwend, spotziek en net zo grillig als haar concurrente als zij is, brengt ze de vorst geregeld tot wanhoop. Deze goedmoedige, verstandige man zit tussen twee bloedmooie vrouwen in, die hem afwisselend verafgoden en verguizen. Voor hem is de liefde voor Nastasje er een van medelijden: hij wil haar redden. Aglaja is de sensuele liefde. Met steeds op de achtergrond zijn mededinger, maar ook kameraad Rogosjin, beleeft de vorst, en met hem de lezer, woelige tijden.

Een roman van Dostojevski biedt natuurlijk nog veel meer. U leest over de toenmalige toestand in Rusland, het katholicisme, de donkere kanten van het Russische christendom, armoede. En de meeste personen reageren heftig, met armengezwaai, luide stemmen,  onbedaarlijke lachaanvallen en emotionele discussies. Maar vergeet zijn humor niet: met Fjodor kun je lachen.

Voor 'eind goed al goed' moet u in Hollywood zijn. Fjodor heeft iets heel anders bedacht, dat niettemin ook spectaculair is. Want, om maar eens te eindigen met een citaat uit deze roman van de grote meester: " We moeten niet uit het oog verliezen dat de menselijke drijfveren meestal onvergelijkelijk veel ingewikkelder en minder voorspelbaar zijn dan we gewoonlijk denken." Dat vond Freud ook !

Fjodor Dostojevski, De idioot. Vertaling, nawoord en aantekeningen Arthur Langeveld. Uitgeverij Van Oorschot, Amsterdam, 2015. 681 blz.