Toen Gregor Samsa, na een nacht vol onrustige dromen, 's morgens wakker werd, ontdekte hij dat hij in een monsterachtig ongedierte veranderd was, compleet met een hard pantser als rug, een bruine, gewelfde buik die in harde boogjes verdeeld was, en een aantal zielige, dunne pootjes. Hij zag ook dat hij zich verslapen had. De trein van zeven uur moest hij hebben, en dat lukte nu niet meer. Nee, beste lezer, geen nachtmerrie, maar barre werkelijkheid!
Hij blijft plichtsbewust denken. Zijn ouders en zijn zus zijn financieel van hem afhankelijk. Zijn vader heeft vijf jaar geleden veel geld verloren, Gregor is bij één van zijn schuldeisers als handelsreiziger in dienst getreden. Pa werkt nu helemaal niet meer, zus Grete is pas zeventien jaar en moeder lijdt aan astma. Ze wonen, in 1912, met zijn vieren in een huurhuis in Praag. Een chef komt langs om te vragen waar hij blijft. Nog kan hij zich verstaanbaar maken, maar dat zal steeds moeilijker worden. Vanachter zijn gesloten deur laat hij weten zich niet lekker te voelen, maar zo snel mogelijk weer aan het werk te willen.
Hoe ziet Gregor er eigenlijk uit? Als een reusachtige kever, denkt auteur en literatuurprofessor Vladimir Nabokov. Hij schat zijn lichaamslengte op 90 cm, en waarschijnlijk loopt Gregor op zes zeer dunne pootjes. Bruin, rond, breed: zoiets wil je niet in je huis hebben. Ze krijgen hem te zien als hij de woonkamer in kruipt, maar jagen hem terug naar zijn eigen vertrek, en draaien bliksemsnel de sleutel om. Gelukkig staat daar een canapé, waar hij behaaglijk onder kan liggen.
Je zou verwachten dat pa, ma en zus geregeld in tranen uitbasten en zich rond hun eigen kevertje zouden verzamelen om hem te troosten, maar niets is minder waar. Gregor kan door een spleet van de deur zien hoe ze de krant lezen, en zich met alledaagse dingen bezighouden. Hijzelf blijft vol liefde aan ze denken, neemt niemand wat kwalijk, hoopt voor hen dat ze deze vreemde situatie aankunnen.
Natuurlijk gaat Gregor achteruit. Hij krijgt maar één keer per dag eten dat voor mensen bedoeld en vaak bedorven is, zodat hij nauwelijks wat nuttigt. Bovendien heeft zijn vader, uit woede dat hij zich even laat zien, een appel op zijn rug gegooid, wat voor een lelijke wond zorgt, die niet geneest. Zijn vonnis wordt geveld door zus Grete, van wie hij dacht dat ze zo van hem hield. " Dat monster wil ik niet meer de naam van mijn broer geven. We moeten proberen er vanaf te komen." Vader geeft haar volkomen gelijk, moeder zwijgt en barst in een astmatisch hoesten uit.
Als alles voorbij is, gaan ze gezellig naar de stad. Hun toekomst ziet er veelbelovend uit: alle drie hebben betaald werk, ze zullen verhuizen naar een kleinere, maar toch gerieflijke woning, en pa en ma vatten het plan op voor hun aantrekkelijke dochter een geschikte echtgenoot te vinden.
Gregor heeft zijn leven gegeven, zijn ouders en zus hebben optimaal van hem geprofiteerd, nu schuiven ze hem terzijde. Of, zoals Nabokov opmerkt: Gregor wordt als mens getoond in de gestalte van een insect. Zijn gezinsleden zijn insecten die de gedaante van een mens hebben aangenomen. Zijn dood roept in hun insectenziel de gedachte op dat ze vanaf nu ongehinderd plezier kunnen maken.
Beste lezer, als ik u een raad mag geven: probeer Kafka eens te lezen in zijn eigen taal, het Duits. Hij schrijft weliswaar graag in lange zinnen, maar hij doet dat helder en beeldend, met een dun laagje ironie erover, zodat u toch geregeld een lichte glimlach niet kan onderdrukken. Ook daarom is Die Verwandlung een meesterwerk.
Franz Kafka, De gedaanteverwisseling. Verzameld Werk, blz. 676 - 720. Querido, Amsterdam 1977. Vertaling Nini Brunt.
Vladimir Nabokov, Lectures on Literature. Harvest Book, New York, 1980.
Franz Kafka, Die Verwandlung. Fischer Taschenbuch Verlag, Frankfurt am Main, 2023. Oorspronkelijke druk: Leipzig, oktober 1915.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten